Szkoła Podstawowa nr 2 im. Jana Kochanowskiego w Ząbkach - KLASA 8A I 8H SZLAKIEM BOHATERÓW LEKTURY “KAMIENIE NA SZANIEC”

KLASA 8A I 8H SZLAKIEM BOHATERÓW LEKTURY “KAMIENIE NA SZANIEC”

Książka Aleksandra Kamińskiego pt.: “Kamienie na szaniec” to lektura obowiązkowa. Jej fragmenty pojawiły się w marcu na próbnym egzaminie ósmoklasisty z języka polskiego, ale nie tylko z tego powodu warto poznać treść książki. Historia młodych ludzi brutalnie rzuconych w wir II wojny światowej wywarła na uczniach ogromne wrażenie. Utwór należy do literatury faktu. Opisuje autentyczne wydarzenia i postacie, podaje dokładne daty oraz prawdziwe nazwy miejsc i ulic. Wycieczka śladami Alka, Zośki i Rudego, która miała miejsce 14 marca 2022 roku, pozwoliła uczniom klasy 8a i 8h bliżej poznać historię okupowanej Warszawy i jej mieszkańców.

Pierwszym przystankiem podczas naszej wycieczki było, znajdujące się przy ulicy Myśliwickiej, Liceum Ogólnokształcące, do którego uczęszczali bohaterowie książki “Kamienie na szaniec”: Jan Bytnar, Maciej Aleksy Dawidowski i Tadeusz Zawadzki. Od naszego przewodnika dowiedzieliśmy się, że szkoła rozpoczęła swą działalność 1 września 1918 roku jako państwowe Królewsko- Polskie Gimnazjum. We wrześniu 1939 roku, gdy wybuchła II wojna światowa, w jej budynku zorganizowano tymczasową filię pobliskiego Szpitala Ujazdowskiego. Następnie funkcjonowała tam, otwarta przez gubernatora Hansa Franka, szkoła niemiecka. Placówka wznowiła swą działalność już w marcu 1945 roku, ponieważ była jednym z najlepiej zachowanych budynków szkolnych w lewobrzeżnej Warszawie. Szkołę odwiedziło wielu znamienitych gości, wśród nich była również królowa Elżbieta II oraz Michael Jackson.

W czasie okupacji niemieckiej, w latach 1939-1945, popularną kategorią akcji konspiracyjnych był tzw. “mały sabotaż”. Przypuszcza się, że autor tego pojęcia to Aleksander Kamiński, który w listopadzie 1940 roku zamieścił w “Biuletynie Informacyjnym” hasło pod takim właśnie tytułem. Znaczenie akcji sabotażowych, przeprowadzanych głównie przez harcerzy Szarych Szeregów, miało przede wszystkim znaczenie psychologiczne- utwierdzało w społeczeństwie przekonanie o istnieniu i działaniu ruchu oporu oraz o możliwości zwycięstwa mimo represji.

Mieliśmy okazję na własne oczy obejrzeć miejsca związane z akcjami małego sabotażu. Na wielu budynkach urzędowych, nawet na gmachach zajmowanych przez Niemców pojawiała się kotwica- symbol Polski Walczącej. Jednym z “malarzy” był Tadeusz Zawadzki, który otrzymał w związku ze swoją sabotażową działalnością konspiracyjny pseudonim- “Kotwicki”. Jan Bytnar natomiast, używając skonstruowanego przez siebie “wiecznego pióra”, namalował kotwicę na Pomniku Lotnika przy Placu Unii Lubelskiej, gdzie do dnia dzisiejszego znajduje się jej wierna, wykonana z blachy, kopia.  

Najgłośniejsza akcja małego sabotażu miała miejsce na Krakowskim Przedmieściu, gdzie znajduje się pomnik Mikołaja Kopernika. W okupowanej Warszawie znajdowała się na nim mosiężna płyta z niemieckim napisem. Alek, chcąc uczcić urodziny astronoma, na początku lutego 1942 roku podkradł się pod pomnik, odkręcił śruby, tym samym usuwając płytę i odsłaniając polski napis “Mikołajowi Kopernikowi- Rodacy". Niemiecka płyta została odciągnięta w kierunku ulicy Oboźnej i zakopana w zaspie śnieżnej.

Spod pomnika tego, który “wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię” udaliśmy się spacerkiem na ulicę Podwale, gdzie znajduje się rzeźba upamiętniająca jednego z przywódców Insurekcji Kościuszkowskiej-Jana Kilińskiego.  Monument ten odsłonięto w roku 1936. W marcu 1942 został on na polecenie Niemców zdemontowany, w odwecie za usunięcie przez Alka Dawidowskiego niemieckiej tablicy z pomnika Mikołaja Kopernika, oraz złożony w podziemnych magazynach Muzeum Narodowego. Wtedy na murze muzeum pojawił się wykonany ręką Aleksego napis “Jam tu ludu Warszawy- Kiliński Jan”. Równocześnie Warszawę “zasypały”  ulotki z ogłoszeniem podpisanym przez samego Mikołaja Kopernika: ” W odwecie za zniszczenie pomnika Kilińskiego zarządzam przedłużenie zimy o 6 tygodni“. I rzeczywiście, zima tego roku była wyjątkowo długa i mroźna, dała się niemieckim okupantom we znaki.

Przy ulicy Podwale znajduje się również, zdaniem naszego przewodnika, najpiękniejszy warszawski monument, pomnik Małego Powstańca, którym złożono hołd oraz podziękowania dzieciom- żołnierzom, uczestnikom Powstania Warszawskiego. Obok pomnika wmurowano tablicę z wyrytymi słowami powstańczej piosenki “Warszawskie dzieci pójdziemy w bój, za każdy kamień twój stolico damy krew”.

Najsłynniejszą akcją zbrojną Grup Szturmowych Szarych Szeregów była ta o kryptonimie “Meksyk II”, jednak do historii przeszła jako Akcja pod Arsenałem.  Pomysłodawcą i organizatorem był Zośka, zaś dowódcą Stanisław Broniewski “Orsza”.W jej wyniku uwolniono dwudziestu jeden więźniów, w tym Janka Bytnara, przewożonych po przesłuchaniu z siedziby gestapo przy alei Szucha do więzienia Pawiak.

Podczas pisania wypracowań w szkole uczniowie bardzo często zastanawiają się nad problemem, czy akcję pod Arsenałem można uznać za zwycięstwo, czy jednak była ona porażką. Akcja powiodła się, lecz w czasie strzelaniny został poważnie ranny Alek. Mimo natychmiastowej operacji nie udało się go uratować. W tym samym dniu co przyjaciel zmarł także Rudy. Był tak katowany podczas przesłuchań gestapo, że nie miał szans na przeżycie. Dodatkowo, Niemcy krwawo zemścili się za śmiałe działania Szarych Szeregów. 27 marca 1943 roku zamordowano 140 więźniów Pawiaka. Przeprowadzono również szereg aresztowań wśród osób, które pomagały uwolnionym więźniom oraz wytypowanym jako podejrzane, na przykład pracowników Archiwum Miejskiego mieszczącego się w budynku Arsenału. Część osób trafiła do obozów koncentracyjnych. Akcja pod Arsenałem, pomimo tragicznego bilansu, była zwycięstwem. Pokazała przede wszystkim głęboką solidarność harcerzy z uwięzionym przez gestapo przyjacielem. Szare Szeregi wysłały również niemieckim zbrodniarzom z alei Szucha jasny komunikat, że ich czyny nie pozostaną bezkarne, a oni sami nie mogą czuć się w Warszawie bezpieczni.

Muzeum Więzienia Pawiak, gdzie przetrzymywano Janka Bytnara to szczególne miejsce na mapie Warszawy. Upamiętnia ono stare więzienie, które funkcjonowało  w tym miejscu w latach 1835-1944. W jego murach osadzani byli między innymi polscy patrioci walczący z rosyjskim zaborcą, po 1918 roku więźniowie polityczni- głównie komuniści, zaś w czascah II wojny światowej osoby zatrzymane w łapankach, często kobiety i dzieci, ale również członkowie ruchu oporu. Szacuje się, że przez Pawiak przeszło około 1oo tysięcy więźniów, z czego 37 tysięcy rozstrzelano, zaś ponad 60 tysięcy wysłano do obozów koncentracyjnych oraz na przymusowe roboty. Budynek Muzeum Więzienia Pawiak został wzniesiony w 1965 roku na fundamentach podziemnych kazamat oddziału więzienia wysadzonego przez Niemców w sierpniu 1944 roku. Na dziedzińcu muzeum przykuwa uwagę pomnik Drzewa Pawiackiego- brązowa kopia wiązu, świadka historii, na którym od 1945 roku rodziny ofiar umieszczały tabliczki upamiętniające osoby zamordowane przez hitlerowskich okupantów.

Ostatnim punktem naszej wycieczki był Cmentarz Wojskowy na Powązkach, gdzie w kwaterze brzozowych krzyży znajdują się mogiły między innymi: Jana Bytnara, Tadeusza Zawadzkiego, Macieja Aleksego Dawidowskiego, Aleksandra Kamińskiego, Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. Uczciliśmy ich pamięć minutą ciszy, a na grobach zapaliliśmy biało-czerwone znicze.

                                                                                                   Małgorzata Jagodzińska

                                                                                                    Elżbieta Gaworek